Istnieje w Serbii (i nie tylko w Serbii) takie szczególne i piękne święto, które doczekało się nawet kultowej sceny w słynnym filmie Emira Kusturicy „Czas Cyganów“ („Dom za vešanje“, 1988). Chodzi, oczywiście, o dzień św. Jerzego, czyli Đurđevdan, który właśnie dla Romów jest ważnym świętem, najstarszym i najradośniejszym. Obchodzą je wszyscy Romowie niezależnie od wyznawanej wiary, a związane jest z początkiem wiosny, kiedy to tabory po okresie zimowym mogły ponownie wyruszyć w swoje wędrówki.
W Serbii obchody odbywają się 6 maja. Mieszają się w nich i łączą tradycje chrześcijańskie oraz przedchrześcijańskie tradycje bałkańskie. Z jednej strony jest to bardzo popularna slava w Serbii, czyli święto patrona rodzin prawosławnych, Cerkiew w tym dniu wspomina męczeńską śmierć św. Jerzego (sv. Georgije). Z drugiej strony to święto płodności, zdrowia i budzącej się do życia wiosny, powiązane ze starosłowiańskim bóstwem młodości, płodności i wiosny Jaryłą (por. jaro w języku czeskim, czyli wiosna, czy zboża jare w j. polskim – zboża wysiewane wiosną, także powiedzenie stary, ale jary).
W ludowej tradycji Đurđevdan to święto związane ze zdrowiem, zamążpójściem i ożenkiem, płodnością zwierząt gospodarskich i dobrymi siewami, to granica między zimą a latem. Do najpopularniejszych zwyczajów należy m.in.: wyplatanie wianków, które wrzucano potem do rzeki, ozdabiano nimi domy, a panny na wydaniu spoglądały przez nie zalotnie na wybranych kawalerów. Ważne jest także obmywanie się w wodzie z dodatkiem różnych wiosennych roślin, czy kąpiel w rzece, co miało gwarantować zdrowie. Przystrajano drzwi, okna i bramę wejściową zielonymi gałązkami, wyrabiano krzyże z gałęzi leszczyny, które kładziono na polu, w ogrodzie i w budynkach, aby chroniły przed gradem.
Niektórzy wybierali się przed świtem na Đurđevdanski uranak – wspólny posiłek na łonie natury, którego nieodłącznym elementem było jagnię z rożna. Takie wspólne śniadanie często przeciągało się aż do południa.
Wspomniany na początku film „Czas Cyganów” wylansował piosenkę, która stała się ponadczasowym hitem, mowa o utworze „Đurđevdan“ (z polskim tekstem nagrała ją u nas Kayah jako „Nie ma, Nie ma Ciebie“). Niech więc popłyną słowa piosenki: Proljeće na moje rame slijeće, đurđevak zeleni…
Autor: P. Lidia Wiatrowska- Szreder.
